Twierdza Wisłoujście

TWIERDZA WISŁOUJŚCIE

Twierdza Wisłoujście jest unikatowym na skalę światową zabytkiem nowożytnej morskiej architektury obronnej. W XIII w. wejścia do portu w Gdańsku strzegła mała forteca z drewniano - ziemnymi umocnieniami i drewnianą wieżą obserwacyjną.

Z roku 1433 pochodzi wzmianka o strażnicy morskiej i ogniu wzniecanym nocą na wieży. Strażnica znajdowała się wtedy tuż przy ujściu Wisły do morza. Z czasem oddalała się od niego z powodu niesionego przez rzekę piachu , który zaczął się odkładać, tworząc rozległą łachę, potem wyspę, a w końcu półwysep nazwany Westerplatte/ zachodnia płyta/.

Podczas gwałtownego sztormu bałtyckiego w 1465r. pierwszą fortecę pochłonęły fale .Na jej miejscu zbudowano w 1482r. murowaną budowlę obronną- tzw. blokhautz -
i walcowatą wieżę obserwacyjną o wysokości kilkunastu metrów. Do 1758r. wieża ta pełniła także rolę latarni morskiej, dlatego nazywano ja Starą Latarnią.

W 1562 r. blokhauz zastąpiono tzw. Wieńcem, czyli murowaną, okrągłą budowlą obronną, otaczającą wieżę z latarnią. Wieniec miał trzy kondygnacje z 15 działobitniami na samej górze i 12 niżej. W podziemiach mieściły się kazamaty. W 1562r. twierdzę obległy wojska króla Stefana Batorego, ale nie zdołały jej zdobyć.

Rozbudową twierdzy, zakończoną w roku 1602, kierował Antoni von Obberghen, budowniczy miejski Gdańska w pierwszej poł. XVII w. W wieńcu dobudowano jednopiętrowe kamieniczki z trójkątnymi szczytami i spadzistymi dachami, mieszczące komendaturę i kwatery dla oficerów. na dziedzińcu fortu wzniesiono koszary dla załogi.

W latach 1624-26 twierdzę ponownie rozbudowano. Zgodnie z koncepcją wokół fortu carré włoskiego fortyfikatora Hieronima Ferro wzniesiono pięć bastionów ziemnych. Utworzono w ten sposób tzw. Szaniec Wschodni, a na przeciwległym do niego brzegu Wisły dodatkowy Szaniec Zachodni. Umocnienia te miały jeszcze skuteczniej bronić dostępu do portu i miasta, co było szczególnie ważne wobec rosnącego zagrożenia ze strony Szwedów.

W okresie wojen napoleońskich /pocz.XIX w./ twierdzę Wisłoujście raz jeszcze zmodernizowano i umocniono. W czasie działań wojennych w 1945r. twierdza została poważnie uszkodzona. Między innymi runęły górne kondygnacje wieży i załamała się konstrukcja dachów kamieniczek. W latach 1960-68 wieżę odbudowano, ale już bez hełmu. Zrekonstruowano też kamieniczki, lecz pozostawiono je bez opieki, dlatego niebawem zaczęły popadać w ruinę. Potem w twierdzy usytuowano magazyny Zakładów Owocowych "Dagoma", co przyczyniło się do dalszej dewastacji obiektu. W dodatku podczas budowy bazy portowej Siarkopolu częściowo ucięto jeden z bastionów Szańca Wschodniego. Od połowy lat siedemdziesiątych gospodarzem twierdzy jest Muzeum Historii Miasta Gdańska, które mogło przystąpić do porządkowania i renowacji zabudowań dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych.

Aktualności:

Obiekt zrekonstruowany dzięki środkom pieniężnym przekazanym w ramach programu World Monument Watch (Światowy Program Ochrony Zabytków).Program World Monument Watch powstał z inicjatywy amerykańskiej instytucji charytatywnej World Monument Fund, która zajmuje się wspieraniem zabytków i dóbr kultury. Uruchomienie programu możliwe było dzięki grantowi firmy American Express w wysokości 5 milionów dolarów.

W ramach inicjatywy World Monument Watch raz na dwa lata publikuje się listę stu najbardziej zagrożonych zabytków na świecie, których utrata stanowiłaby niepowetowaną stratę dla ludzkości. Na ostatniej liście, obejmującej zamierzenia na lata 2000-2001, znalazła się m.in. Twierdza Wisłoujście znajdująca się pod zarządem Muzeum Historii Miasta Gdańska. Zabytek ma już ponad pięćset lat. Zbudowany został według wzorów holenderskich, ale o jego unikatowym charakterze stanowi różnorodność stylów architektonicznych nawarstwiających się na przestrzeni wieków.

Amerykańska dotacja zostanie przeznaczona najprawdopodobniej na wzmocnienie fundamentów Fortu Carre, głównego i najbardziej zagrożonego fragmentu twierdzy, a w dalszej kolejności na konserwację historycznych budynków wchodzących w jej skład.